κάποτε στο Μεξικό

Στα μέσα του Ιούνη του 1914 ο Φερμίν Βαλένσια, ένας μάλλον άσημος ποιητής από τη Βερακρούζ και λοχαγός στην περιβόητη μεραρχία του Βορρά, μπήκε με τους άντρες του σε ένα μικρό χωριό λίγο έξω από το Σακατέκας. Εκεί θα συναντιόντουσαν με τους υπόλοιπους λόχους του Βίγια για να χτυπήσουν όλοι μαζί τη ραχοκοκαλιά του στρατού του Ουέρτας. Ήξεραν πολύ καλά πως αυτή η μάχη θα έκρινε την επανάσταση στο Βορρά.

Καθώς έφτασαν πριν από τους άλλους, ο Φερμίν έκανε μια βόλτα στους έρημους δρόμους του χωριού, που μερικές μέρες αργότερα έμελλε να ισοπεδωθεί από το πυροβολικό του Φελίπε Άνχελες. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είχαν φύγει και αυτοί που έμεναν είχαν μαζευτεί στην πλατεία για να τους υποδεχτούν σαν ήρωες. Τότε, εκεί που περπατούσε ανάμεσα στα άδεια σπίτια, άκουσε τον ήχο του σφυριού από κάπου κοντά του. Πλησίασε προς το σημείο που ακουγόταν ο ξερός επαναλαμβανόμενος κρότος και βρέθηκε μπροστά σε μια γριά που προσπαθούσε με κόπο να καρφώσει σανίδες στα παράθυρα της ετοιμόρροπης παράγκας της. Από τη μισάνοιχτη πόρτα μπορούσε να διακρίνει τη φωτογραφία του Πορφύριο Δίας.

Στη θέα του ο Βαλένσια έφτυσε στο χώμα, όπως συνήθιζε τόσα χρόνια να κάνει όποτε έβλεπε τον «εκλεγμένο» πρόεδρο του Μεξικού, και πλησίασε τη γριά που δεν τον είχε πάρει χαμπάρι. Μόλις της πήρε το σφυρί από το χέρι, τον κοίταξε τρομαγμένη. Εκείνος της χαμογέλασε και συνέχισε το έργο της χωρίς να πει κουβέντα.

Όταν ύστερα από λίγο τελείωσε βρήκε τον Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν, παιδικό του φίλο και σύντροφο, να ακουμπάει στο φράχτη απέναντί του.

«Τι νόημα έχει? Μετά τη μάχη δεν πρόκειται να μείνει κολυμπηθρόξυλο», του είπε γνέφοντας προς τη γριά που τώρα πια είχε κλειδαμπαρωθεί για τα καλά.

«Η επανάσταση φίλε μου είναι τα μικρά πράγματα», απάντησε ο ποιητής και σκούπισε με το μαντήλι του τον σκονισμένο ιδρώτα του. 

Ο γέρος που μου διηγήθηκε αυτή την ιστορία είχε δυο μάτια που έλαμπαν ακόμη ζωηρά και μου ορκιζόταν στη Mαύρη Παναγία της Γουαδελούπης πως το μόνο που απέμεινε από ολόκληρο το χωριό όταν τέλειωσε η μάχη ήταν οι τέσσερις αυτοί τοίχοι με τα καρφωμένα παράθυρα.